بیانیه نمایشگاه اسناد چهل دوره جشنواره تئاتر فجر
دگرگونی گفتمان فرهنگی پس از انقلاب اسلامی، تغییر وضعیت اجتماعی در پی وقوع جنگ تحمیلی و نیز شکل‌گیری مناقشات سیاسی در آغاز دهه شصت، توجه دستگاه‌های فرهنگی را به گرامیداشت سالگرد پیروزی انقلاب در قالب برگزاری رویدادهای هنری معطوف کرد. برگزاری نخستین دوره جشنواره سراسری تئاتر فجر در بهمن ماه 1361 یکی از اولینِ این رویدادهاست. جشنواره‌ای که امسال درحالی پا به میان سالی می‌گذارد که از نظر وسعت، قدمت، میزان مشارکت هنرمندان و مخاطبان و نیز تنوع آثار ارائه شده، یکی از معتبرترین رویدادهای هنری نه تنها در مقیاس ملی که در مقایسه با کشورهای منطقه به شمار می‌آید. در بخش پژوهش چهلمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر خودِ «جشنواره» موضوع پژوهش قرار گرفت. از این رو تلاش شد با برپایی نمایشگاه اسناد «چهل دوره جشنواره تئاتر فجر» در دو بخش «نمایشگاه حقیقی» و «نمایشگاه مجازی» داده‌های بصری این رویداد طی مرور ادوار مختلف فراهم آید تا زمینه‌های اولیه برای امکان مطالعه، مستندسازی تاریخچه و نیز تعریف ماهیت و کارکرد آن فراهم آورده شود. اسناد این نمایشگاه به شرح زیر ارائه می‌شود:
- انواع اسناد قابل ارائه در نمایشگاه حقیقی و مجازی «چهل دوره جشنواره تئاتر فجر» مواردی همچون پوسترهای ادوار مختلف جشنواره، جدول برنامه‌های جشنواره، عکس برخی نمایش‌های حاضر در جشنواره، پوستر برخی نمایش‌های حاضر در جشنواره، تصویر بریده جراید و نیز عکس و فیلم رویدادهای مربوط به جشنواره نظیر؛ افتتاحیه‌ها، اختتامیه‌ها، نشست‌‌ها، سمینارها، کارگاه‌های آموزشی و... هستند.
- اگر ارکان تشکیل‌دهنده جشنواره را هنرمندان، برگزارکنندگان و مخاطبان بدانیم، اسناد ارائه شده در نمایشگاه حضوری بیشتر متشکل از برگزارکنندگان و مخاطبان هستند. در این نمایشگاه«40» تابلو به تفکیک هر دوره از جشنواره مقابل شما قرار دارند که مشاهده آنها بیش از آنکه جنبه پژوهشی و تحلیلی داشته باشد، می‌تواند شما را در حال و هوای برگزاری هر دوره قرار دهد. در این تابلوها به دلیل محدودیت در ارائه اسناد به صورت فیزیکی، تلاش شده است بیشتر به رویدادهای خاطره‌انگیز و آنهایی که در جریان برگزاری هر دوره از جشنواره غالبا در مقابل جریان اجرای نمایش‌ها به حاشیه رانده می‌شوند توجه شود.
- در نمایشگاه مجازی، جدای از ارائه رویدادهای مربوط به جشنواره به شکلی مبسوط، به نمایش‌های اجرا شده در جشنواره نیز پرداخته شده و در این میان به اقلام نمایش‌های مربوط به دهه‌های 60، 70 و 80 بیشتر از دهه 90 پرداخته شده است. به اسناد مربوط به نمایش‌های دهه 90 به دلیل فراگیر شدن فضاهای عرضه دیجیتال نظیر شبکه‌های اجتماعی و تارنماها، از آنجا که غالبا به سهولت در دسترس هستند، کمتر پرداخته شده است.
- نمایشگاه مجازی اسناد «چهل دوره جشنواره تئاتر فجر» در سامانه اینترنتی «تلویزیون تئاتر ایران» به آدرس «TV.THEATER.IR» پس از برگزاری نمایشگاه حقیقی و تا پایان روزهای جشنواره به تفکیک هر دوره ارائه می شود.
- این نمایشگاه گامی کوچک در جهت عینیت بخشیدن به گذشته جشنواره‌ای است که امروزه یکی از بزرگترین رویدادهای ملی و منطقه‌ای به شمار می‌آید. امید است نظر به بهره‌گیری از تجربیات بزرگانی که تاکنون در این حوزه پژوهش‌ها و مطالعاتی داشته‌اند، با تمام کاستی‌هایش مواد و مصالح مناسبی برای پژوهشگران حوزه هنرهای اجرایی، علوم اجتماعی و تاریخ فراهم آورد.
با سپاس از
- همه عکاسانی که با ثبت هنرمندانه تصاویر تئاتر زمینه‌ی چنین پژوهشی را به وجود آوردند. این قدردانی متعلق به تمام عکاسانی است که تصاویرشان در روزنامه‌ها، مجلات، خبرنامه‌ها و ویژه‌‌نامه‌های جشنواره تئاتر در ادوار مختلف و همچنین تارنماهای خبری برای سایرین به اشتراک گذاشته شده است. از جمله خانم‌ها اختر تاجیک و فتانه دادخواه، و آقایان ناصر عرفانیان، حشمت پناهی، سیامک زمردی‌مطلق، امید علیزاده، مجید خمسه، داریوش برخورداری و حجت ترصدی که آثارشان خاصه در سالهای دهه 60 و 70 منتشر شده است. هچنین بسیاری عکاسان دیگر که اگرچه نامشان برعکس‌ها نیست اما آثارشان راهگشای پژوهش ما بود.
- «آرشیو عکس روزنامه کیهان»، «انتشارات سروش» و «آرشیو عکس روزنامه همشهری» که ما را در تهیه بخشی از اسناد این نمایشگاه یاری کردند.
- خبرگزاری‌های «ایسنا» و «مهر» که از آرشیو آنلاین‌شان بهره بردیم.
- تقی اکبرزاده برای تدوین اثر پژوهشی «تاریخچه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر (دوره 1 تا 37)» که بدون آن، دست‌اندرکاران این پروژه برای دستیابی به اطلاعات جشنواره دچار دشواری‌های فراوانی می‌شدند.
- «آرشیو واحد تلویزیونی اداره کل هنرهای نمایشی» و آقای علی عابدی که سهم عمده‌ای در گردآوری تصاویر حاضر در نمایشگاه دارند.
- «تارنمای ایران تئاتر»، همچنین دبیر بخش عکس این سامانه آقای رضا معطریان و همکارانشان و «تارنمای جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر».
- همه کسانی که در هر زمانی، در مواجهه با تئاتر آن را به صورت عکس، فیلم، گزارش و نقد مستند کرده‌اند؛ از جمله کتاب «عکاسی تئاتر» به کوشش حسین فرخی و علی فتح‌الله‌زاده، کتاب عکس‌های کِن رینولدز از جشنواره نوزدهم تئاتر فجر و کتاب‌های عکس و پوستر جشنواره. همه این تلاشها پلکان مسیری شدند که به نمایشگاه حاضر منتهی شد.
و در نهایت سپاس از زحمات و همکاری‌های تمام عزیزانی که ما را در پیمودن این مسیر همراهی کردند؛ آقایان جلال تجنگی، مهدی حاجیان، اتابک نادری، محسن بابایی ربیعی، مهدی دوایی، رضا بصیرت، رضا بروزمند شاد، وحید لک، امیر زرین‌فکر، صبا ملک‌صادقی، محمدرضا ناطقی، علی‌اکبر عبدالعلی‌زاده، ژوبین عبدیانی و خانم فهمیه آذرپناه و فاطمه آسیایی.